OPŠTINA DESPOTOVAC - OPŠTI PODACI

Opšti podaci o opštini Despotovac

Opština Despotovac smeštena je sa istočne strane Velike Morave, u istočnom delu Srbije i teritorijalno pripada Pomoravskom okrugu. Teritorija Opštine prostire se na 623 kilometara kvadratnih, od čega poljoprivredno zemljište zauzima 31.481 ha, a šumsko 26.688. 42,1% ili 26.196 ha ukupne teritorije čine obradive površine, a oranice i bašte dominiraju u strukturi ovog zemljišta. Zapadni deo Opštine pogodan je za poljoprivrednu proizvodnju jer je ravničarskog karaktera, brdsko-planinski predeo prostire na istoku, gde se nalaze Kučajske planine, a reka Resava protiče skoro čitavom dužinom opštinske teritorije.

Opština, pored Despotovca kao gradskog naselja, u svom sastavu ima još 32 naseljena mesta, a to su: Balajnac, Bare, Beljajka, Bogava, Brestovo, Bukovac, Veliki Popović, Vitance, Vojnik, Grabovica, Dvorište, Židilje, Zlatovo, Jasenovo, Jezero, Jelovac, Lipovica, Lomnica, Makvište, Medveđa, Miliva, Panjevac, Plažane, Popovnjak, Ravna Reka, Resavica, Resavica (selo), Senjski Rudnik, Sladaja, Stenjevac, Strmosten i Trućevac.

Na teritoriji opštine Despotovac, prema popisu stanovništva iz 2011. godine, živi 23.191 stanovnika, a većinsko stanovništvo je srpsko sa udelom od 93,1%, zatim slede Vlasi sa 2,9%. Opšta gustina naseljenosti iznosi oko 37 stanovnika po kilometru kvadratnom, ukupan broj domaćinstava je 8.203, od čega je poljoprivrednih oko 3.132. 

Istorija Despotovca

U okolini Despotovca pronađeni su najstariji ostaci ljudskih naseobina ovog kraja. Na području Resave, iz perioda neolita, otkrivena su veća naselja u Medveđi, Milivi i Strmostenu. Arheološki materijal otkriven na ovoj teritoriji je raznovrstan, pa su tako delovi zemljanih sudova pronađeni u velikoj pećini kod Strmostena, a kameni čekić u Radoševoj pećini. Resavska pećina je bila naseljena još u praistoriji, a Gornju Resavu naseljavala su i tračka plemena Tribali i Mezi, a u Rimskom carstvu bila je deo rimske provincije Mezije. Rimljani su bili poznati rudari, ali i ljubitelji toplih i mineralnih voda kojih ovde ima.

U VII veku dolaze Sloveni koji su ovde osnovali svoju državu, a njihovo doseljavanje dovelo je do najveće promene etničkog sastava. Žarište duhovnosti i kulture, Resava postaje posle Kosovskog boja (1389. godine), kada je centar srpske države bio pomeren u moravsku Srbiju. Kultura u moravskoj Srbiji u ovom periodu cveta, a nastaje i niz zadužbina od kojih je manastir Resava (Manasija) najveća i najznačajnija. Kao selo Voinci (Vojnik), Despotovac se prvi put pominje 1381. godine, u povelji darovnici kneza Lazara i, poput drugih resavskih sela, bilo je naseljavano i raseljavano za vreme Turske vladavine.

Iz austrijskih spisa, iz 1783. godine, saznajemo da Vojnik (Despotovac) ima 30 hrišćanskih kuća, a Resava je nakon oslobođenja od Turaka bila jedan od dva sreza Ćuprijskog okruga, sa centrom u Paraćinu i Svilajncu. U više navrata pokretano je pitanje stvaranja trećeg sreza u ćuprijskom okrugu, jer je sreski centar Svilajnac bio udaljen stanovnicima Gornje Resave, te će se oko ovog pitanja razviti borba između manastira Manasije sa selom Vojnik, sa jedne, kao i sela Velikog Popovića, sa druge strane.

Kralj Milan Obrenović je 1882. godine doneo odluku da se selo Vojnik, u znak sećanja na despota Stefana Lazarevića, koji je tu od 1407. do 1418. podigao Manasiju, ubuduće zove Despotovac. Ovim ukazom Despotovac je proglašen i za varošicu, pa je tako ćuprijski okrug dobio tri sreza i sreska centra – Svilajnac, Paraćin i Despotovac. Nakon ukaza i dobijanja statusa varošice i sreskog centra, Despotovac se intenzivnije razvija.

 

 

 

Opština se nalazi između 43º57“ i 44º13“severne geografske širine i 21º15′ i 21º50′ istočne geografske dužine, na nadmorskoj visini od 130 do 1.336 metara (Beljanica). Gornja Resava, čiji je centar Despotovac, nalazi se u kraju koji je bogat šumom i rudama, na kontaktu despotovačkog basena i obronaka Beljanice i Kučaja, a njen geografski položaj određuje i klimatske karakteristike. Pruža se u pravcu jugoistok-severozapad, na severu je ograđena razvođem prema Mlavi, na jugu razvođem prema Velikoj Moravi, na istoku su, već pominjani, Beljanica i Kučaj, dok je prema velikom Pomoravlju široko otvorena na severozapadu.

S obzirom na to da leži na različitim nadmorskim visinama, kao i da je presecaju brojne klisure i kanjoni, klimatske prilike su ovde različite. Klima je u osnovi umereno-kontinentalna, a karakterišu je umereno hladne zime, umereno topla leta, ali i jasno izražena godišnja doba. Srednja godišnja temperatura vazduha iznosi 11,4oC, a na planinskim grebenima niža je za 3 do 5oC. U zimskim mesecima (novembru, decembru, januaru i februaru), kada su temperature niske, relativna vlažnost vazduha je najveća, dok je leti obrnuto, pa su najniže vrednosti u julu i avgustu. Količina padavina u kotlinama je 698 mm, a na planinskom zaleđu i do 850 mm. Od vetrova najdominantniji su severozapadni i jugoistočni (košava), a decembar, januar i februar su najoblačniji zimski meseci.

Brdsko-planinski predeli, raznovrsnost flore i faune, rečni tokovi i prirodne lepote pružaju dobre uslove za razvoj ribolovnog, lovnog i rekreativnog turizma. Prisustvo mnogobrojnih jama, vrtača, uvala i pećina uzrokovao je kraški sastav planine Beljanice, a najpoznatija je Resavska pećina, dugačka 2.830 metara, čiji je pravi naziv Divljakovačka pećina jer se nalazi na obodu istoimenog polja. Selo Lisine leži na 376 metara nadmorske visine, na proširenom delu kanjona Resave, dok snažno Veliko vrelo, koje izvire iz kamena planinskog visa Sokolac, posle nekoliko stotina metara pravi atraktivan vodopad Lisine.

Saobraćajnicama je Despotovac dobro povezan sa 8 opština koje ga okružuju, lokalna mreža puteva iznosi 87,5, a ukupna dužina regionalnih puteva iznosi 112,5 km. Opština je povezana i sa autoputem Beograd-Niš, a postoji i železnička pruga koja je povezana sa magistralnom prugom Beograd-Niš-Skoplje.

U opštini Despotovac, prema zvaničnim podacima iz popisa poljoprivrede koji je Republički  zavod za statistiku sproveo 2012. godine, 3.843 gazdinstva koristi poljoprivredno zemljište. U najvećem broju imaju oranice i bašte, odnosno najčešće gaje kukuruz za zrno (njih 2.993), a zatim pšenicu i krupnik – 2.386 gazdinstava. Prema broju slede poljoprivredna domaćinstva koja proizvode detelinu – 1.280, lucerku – 821 i krompir (njih 730).

Najveći broj gazdinstava su porodična (99,95%), a ostalo su pravna lica.

Ukupno 502 gazdinstva specijalizovano je za žitarice, njih 584 bavi se različitim kombinacijama useva i stoke, međutim najviše je onih koji se bave ratarstvom, svinjama i živinom kombinovano (603).

Poljoprivredom se u Despotovcu bavi 9.113 ljudi, a muškarci prednjače kada je reč o ukupnom broju.

Kada je reč o nosiocima gazdinstava u Despotovcu, muškarci su ponovo u prednosti i učestvuju sa 81,94%, dok je udeo žena mnogo manji (18,06%).Kada je reč o članovima poljoprivrednih domaćinstava, tu su muškarci u manjini i ima ih 34,33%.

Izvor:Agromedia